Lao Tzu
Lao Tzu (okunuşu Lav dzı) kelime anlamı “Yaşlı üstat” tır. Aynı zamanda “ölümsüz” anlamı da verilir. Efsanevi ya da yarı efsanevi bir karakterdir. Yetişkinliğinde Bo Yang (soylu ışık) adıyla da anılmıştır. Konfüçyüs’ün hitabında ise “Lao-Tan” olarak da geçer.
Doğum-Aile
Lao Tzu’nın yaşamı hatta var oluşu tartışmalıdır. Bazı yazarlara göre kendi kendine var olan, kendini insan olarak tezahür ettirebilen, çeşitli zamanlarda yeryüzünde vücut bulan manevi bir varlıktı. (3)
Bütün Çinli tarihçilerin en güveniliri olarak bilinen ve Han Hanedanı zamanında yaşamış olan Ssu Ma Ç’ien (doğum MÖ.145) bile Lao Tzu’nun hayatı ve maceraları hakkında ilk derli toplu bilgiyi sunan “Shiji” isimli biyografik “Tarih Kitabı”nda birbirinden farklı ve tutarsız bilgilere yer verebilmiştir. Efsanelerden birine göre Lao Tzu, Chou Devletinin K’u ilinde (bugün Honan eyaletinin güney doğu kısmındaki Lùyì kasabasında), Li Hsiang’da Ç’ü Jen köyünde doğmuştur. Adı “Erh”, soyadı “Li” imiş. K’u bölgesinde ona atfedilen bir ev müze olarak saklanmıştır. (1,3)
Doğum tarihi konusunda kesin kayıt olmasa da Konfüçyüs’ten 50 yıl kadar önce doğmuş ve onunla çağdaş olduğu söylenir. Konfüçyüs MÖ:550 de doğmuştur. O zaman Lao Tzu da MÖ. XI. YY başlarında doğmuş olabilir. (3)
Yaşam
Tarihçi ve yazar Guillaume Pauthier’e (1801-1873) göre Lao Tzu’nun babası fakir bir köylüymüş. Her ne ise, olasılıkla Lao Tzu zamanın çalışkan bir öğrencisiymiş. (3)
Lao Tzu yetişkinlik çağında Chou kraliyet hazinesi memurluğu yapmıştır. Bu arşiv görevinin zamanın kralının müzesinde olma ihtimali vardır. Bu dönemde alimlerden eski tören geleneklerini öğrenmek için araştırmalar yapan Konfüçyüs ve Ching-shu tarafından ziyaret edilmiştir. (3)
Konfüçyüs onun hakkında “…Biz onun rüzgarlara ve buluta nasıl binmekte olduğunu ve göğe nasıl yükseldiğini bile göremeyiz. Benim bugün karşılaşmış olduğum şu Lao Tzu yok mu, işte muhtemelen ancak bir ejderha ile kıyaslanabilir!” demiştir. (5)
Lao Tzu 80’li yaşlarında, ülkede huzursuzluğun egemen olduğunu görünce Chou krallığının arşivciliğini bırakıp ülkeyi terk etmek ister. Ancak sınır bekçisi Guan Lin Yin Xi’nin ricası ile geçiş şartı olarak öğretisini (Tao Te Ching) kaleme alıp bırakır. (4,6)
Yaşadığı Dönem
Çin kıtasal bir toplumdur. Seyahat etmek, seyahat için hesaplamalar yapmak, başka kültürlere açık olmak, ticaret yapmak ve ticaret teknolojilerini geliştirmek yerine, bulunduğu arazi ve sosyal koşullarla uyum içinde yaşamak gibi daha tarıma dayalı, kapalı ve geleneksel yaşama sahiptir.1
Çin’de dört geleneksel insan sınıfı vardı. Üst sınıflar bilim adamları, çiftçiler ve sanatçılardı. Bilim adamları genellikle toprağın sahipleriydi. Çiftçiler de toprağı işleme becerisi olanlar. Bilim adamlarının geçim kaderi de toprağa, hasadın bereketine bağlıydı. Dünyaya bakışları çiftçilerinkine benzerdi. Hatta okumuş olmaları sayesinde çiftçilik zihniyetini dile getirme işlevi de gördüler. Ticaretle uğraşanlar en düşüğü sayılırlardı. 1
Tarımın insan karakter ve yaşamındaki önemini incelemek, temel iki Çin felsefesinin (Taoizm ve Konfüçyüsçülük) köklerini ortaya koyar ki o da çiftçinin hayattaki arzu ve isteklerini içerir.1
Chou Çin’in medeni orta krallığının güney kenarında bulunan, doğal güzellikler bakımından zengin ama kültür bakımından fakir ve Çin kökenli olmayan farklı tuhaf örf ve adete sahip pek çok insanın yaşadığı, yabani nehirler, ormanlar ve dağlardan oluşan geniş bir eyaletti. Burada doğaüstü varlıklar ve cinler hakkında her cins batıl inanç yaygın olup, Şamanist örf ve adetler de çok revaçtaydı.5
MÖ 1200’lerde feodal yapıda, Chou ailesini hükmündeki devlet işleri, görevlilerin ailelerine işi öğretip devretmesiyle sürmekteydi. Malikaneler bilginin ve eğitimin olduğu mekanlar haline gelmişti. Chou ailesinin çöküşüyle, bu çalışanlar ülkenin dört bir yanına dağılıp, bilgilerini ilgili kişilere öğretmişlerdir. Bu yayılma, çeşitli okulların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yani Çin’de felsefe, özel öğretimlerin ortaya çıkmasıyla başladı.1
Lao Tzu ve Konfüçyüs’ün (Kong Zi) yaşadığı dönem Chou krallığının (MÖ:1100-600) çökmeye başladığı dönemdi. Mahalli yönetimler güçlenmeye ve krala başkaldırmaya başlamışlardı. Üç yüz yıl süren, halk için acılı “Savaşan Krallıklar dönemi” başladı. Çin’de felsefenin gelişip yapılanması, bu döneme rastlar. “Yüz Felsefe Okulu” dönemi öncesi bu dönemde, Lao Tzu ve Konfüçyüs halkın acılarına tanık oldular. İnsanlığa çıkış için farklı yöntemler öğrettiler. 6
MÖ. 600’lerde bölgede İran’da Zerdüşt, Hindistan’da Buda Şakyamuni, Çin’de Konfüçyüs yaşamıştı.6
Eseri-Öğretisi
Tao Te Ching (okunuşu Dav Dı Cing)
Lao Tzu’nun Taoizm öğretisinin eseri sayılan Tao Te Ching’in kimin tarafından yazılmış olduğu, Ç’ing Hanedanı zamanından beri tartışılmıştır. Döneminde oldukça fikir beyan etmiş olan Mencius’un beyanlarında Tao Te Ching hakkında hiçbir eleştiri ve yorumda bulunmamış olması, ama başka düşünür Hsüh-Tzu (MÖ. 315-236) tarafından açıkça eleştirilmiş olması Tao Te Ching’in MÖ. 289-236 yılları arasında kaleme alındığı ihtimalini getirir. (1,5)
Kadim olan öğretilerde ve düşünürlerde sıkça görüldüğü gibi Tao Te Cing kitabının kendinden önce zaten var olan görüşlerin, bilgilerin Lao Tzu tarafından bir araya getirilerek derlenip düzenlenmiş olduğu da iddia edilmektedir. Çok daha eskiye dayanan I Çing (Yi Cing) kitabından esinlendiği ya da yine bölgenin göçer halde yaşayan Şamanik toplumları gibi Doğu Asya halklarının evren ve yaşam hakkındaki gözlem, bilgi ve görüşlerinin derlenmiş hali olduğunu ileri süren güçlü görüşler de vardır. 4
Çin felsefesinin çok eski prensiplerinden biri I Ching’te de belirtildiği gibi; herhangi bir şey bir uç duruma gelirse mutlaka onu zıt yöne zorlayan bir güçle karşılaşacaktır. Yani bir döngü vardır. Buna “Döngüsellik kuralı” denir. Mevsimlerin geçişi, ayın görünüşü, gün döngüsünde insanların da izlediği doğa olayları gibi. Konfüçyüs de Lao Tzu da bu prensibi kabul etmiştir. Lao Tzu’ye göre Tao’nun hareketi tersine döndürmedir.1
Taocu felsefenin başlangıç noktası, hayatın korunması ve hayata zarar vermekten kaçınmaktır. Bunun yöntemi “kaçmaktır”. İnsani etkiler o kadar yoğundur ki, ne kadar kaçarsan kaç onlara mutlaka maruz kalırsın.1
Evrendeki şeylerin değişiminin temelini oluşturan yasaları yorumlar. Eşya değişebilir, ama eşyayı değiştiren yasalar aynı kalır. Eğer bir kimse bu yasaları anlar ve eylemlerini bunlara göre düzenlerse, her şeyi kendi lehine döndürebilir. Bu “kaçmaktan” sonra Taoculuktaki ikinci safhadır. Tabii ki ne kadar uğraşılsa da bilinmeyen yasalar nedeniyle insanın türlü yaralanmalara uğraması kaçınılmazdır. Bir bedene sahip olmak yeterince risk oluşturur zaten.1
Chuang-tzu zamanında bu görüş biraz daha geliştirildi ve hayatı-ölümü, kendisini ve başkasını daha yüksek bir bakış açısıyla görmeye evrildi. Maddi dünyayı bu yüksek bakış açısıyla görebilen kimse, mevcut dünyayı aşabilirdi. Bu toplumdan dağlara değil, dünyadan başka dünyalara bir kaçışı da temsil etmektedir. Bu bakış açısı Taoculuğun üçüncü seviyesini temsil eder: Tao ve Te ile uyumlu olmak.1
“Tao denen şey Tao değildir. Adlandırılamayan göğün ve yerin kökenidir. Adlandırılan her şeyin anasıdır.” 1
Etkilendiği Düşünceler
Önceden bahsettiğimiz gibi Lao Tzu’nun yaşadığı bölgenin doğa ve sosyal yapısından, yaşam şeklinden, Şamanizmden, savaş ortamından etkilenmiş olması mutlaktır.
Kadim Çin felsefesine göre insanın en başarılı hali bilgeliktir. Bilgelik hali de kişinin evrenle özdeşleşmesidir.1
Etkilediği Düşünceler
Klasik Kadim Çin’de Lao Tzu’nın görüşlerinden etkilenen farklı okullar da ortaya çıkmıştır. Devletlerin yönetiminin nasıl olması gerektiği üzerine görüşler ortaya atmış olan Fajia okulu veya bireysel özgürlükleri ön plana çıkaran ve anarşizmle benzerlik kurulan anti-otoriteryenler okulu Lao Tzu’nın görüşlerinden etkilenmiş düşünce okulları arasında en önemlileridir.4
İsimler okulu, Taoculuğa şekilleri ve özellikleri aşma fikrinde katkıda bulunarak, MS. 3-4 yüzyıllarda “karanlık bilgi” (hsüan hsüerh) düşüncesini ifade eden “Yeni Taoculuk” ortaya çıktı. Hsiang Hsiu ve Kuo Hsiang (MS.221-300) gibi düşünürlerle temsil edildi.1
Taoizmin daha sonraki okullardan biri olan “Yasacıları” etkilemiş olabileceği nokta, eğitimli yöneticinin ulaşacağı noktadır: Bu “Wu wei” (Eylemsizliktir). Bir yöneticide istenen en büyük fazilet, onun eylemsizlik yolunu takip etmesidir. Kendisi bir şey yapmaz, yalnızca başkalarının kendisi için bir şeyi yapmasına izin verir.1
Chuang Tzu’nun (Mö.396-286) öğretisi, Taoculuğun Üçüncü Safhası kabul edilir.
Konfüçyüs’ün öğretisi yüzyıllar boyu Çin devletinin resmî ideolojisi olmuşken, Lao Tzu’nın öğretisi Han döneminin ilk krallıkları dışında resmî ideoloji olmamıştır. Yine de Tao Te Ching kitabı Çin aydınları arasında değer buldu ve yöneticilerin uygulamalarını etkiledi. (6,7)
Taoizm dönemin modernleşmesine karşı insanın doğallığa dönmesi çağrısını yaptığı için halkın eski ve doğal inançlarına uygun düşüyordu. Hatta Taoizm’in Şamanizm ile birleşmesi ile Taoculuk bir inanç sistemine, dine dönüşmüştü.6
Konfüçyüsçüler de Tao diye anılan tek bir hakikatin bulunduğunu kabul ettiler. Ne var ki Taocular, diğer düşünürlerin Tao’nun ancak bir kısmını anladıklarını söylerler.1
Budizm, MS. 500’lere kadar Çin’de yayılırken, Taoizmle Budizm arasındaki felsefi benzerlik kaynaşmaya neden oldu. Çin Budizmi Bodhydharma sayesinde Zen öğretisini doğurdu. Zen aristokratlar arasında yayılırken, Taoizm halk arasında etkili oldu. (6)
Taoizmin felsefi boyutuyla “dinleştirilmiş” şekli “ayrı” değerlendirilmelidir: Taocu din Budist dine muhalifken, Taoist felsefe Budist felsefeyle uyum içindeydi. Taoculuğun bir din olarak değişmesi Han hanedanının sonuna denk gelir. Taoculuğun dine dönüşmesi, Budizmin Çin’de hızla yayılmasına bir tepki olarak yerli olan Taoist kültürün sahiplenilmesi olabilir. Lao Tzu öğretisiyle, Budizmi taklit eden tapınaklar, törenler, ibadetlerle bir din kurucusu haline getirildi. (1)
Eski Metin Okulu Taocuların evren hakkında tabiatçı görüşü benimser. Wang Ch’ung, yüzyıl kadar sonrasında Taocu felsefenin yeniden canlanmasında etkili olmuştur. (1)
Hazırlayan A. Uğur BEDİZ
Kaynakça:
1-Çin Felsefesi Tarihi. Fung Yu-Lan. 2019
2-Çin Felsefe Tarihi. Daisetz Teitaro Suzuki.1913
3-LAO-TZU, A STUDY IN CHINESE PHILOSOPHY, T. WITTERS, MA.,
HONGKONG: PRINTED AT THE “CHINA MAIL” OFFICE. 1870. LONDON. https://sourceoflightmonastery.tripod.com/webonmediacontents/1071975.pdf
4-https://tr.wikipedia.org/wiki/Laozi
5-Tao-cukuk’daki Anahtar-Kavramlar. Toshihiko İzutsu.2017
6-Lao Tzu. Tao Te Ching.b Yol Yayıncılık. 2015
7- http://www.feniksdergi.org/konfucyus-ve-ideal-toplum/